Wat is het verschil tussen tevreden en gelukkig zijn?

 

Geluk - valt dat te be-grijpen? Bevatten? Vasthouden?

Ik ben wat aan het somberen geweest, de afgelopen maand. Noem het maar "vervellen", want "vervelen" is anders. Ik hoop altijd dat het leidt tot een “paradigmashift”, naar een andere manier van kijken. Deze preek is dan ook mede tot mezelf gericht: ik zocht een manier om mezelf, als de Baron van Munchhausen, aan de eigen haren uit het moeras op te trekken.

Zo staarde ik naar onze kat: Nikki Majesteit.

Zijn katten gelukkig?

Ik weet, dat katten uitermate tevreden kunnen zijn. Mijn kat heeft alles behalve een hondenleven. Ze is reuze voldaan. Katten kunnen zich “gelukt” voelen, “te passe”, zeggen ze in Salland - maar gelukkig? Net als de prachtige bloemen in onze tuin: mooier dan Salomo, eveneens zijn zichzelf.

Maar jezelf zijn dat betekent niet dat je ook gelukkig bent. Wat is het verschil tussen “gelukt” en “gelukkig”?

Ik ging lezen over geluk, en ben bijna klaar met Dick Swaab en lees over beloningshormonen:  dopamines. Hete brij..! En bladerde ik door al mijn muziek.

Eerst laat ik een een oudje horen (Singin’ in the Rain - alle liedjes kun je vinden op Youtube, red.) (..iedereen neuriet mee): Tevreden in de regen? Nee. De man zingt het lied nadat zijn liefdesverklaring is aangekomen. Hij was reuze nerveus; het spande er om. Hier komt gelukkige ontspanning na grote onzekerheid.

Gelukkige liedjes: Mijn zoon Jop is geen ster in Frans, dus ga ik met hem YouTube filmpjes bekijken om vervolgens de teksten samen vertalen.  Ik raak totaal ontroerd toen de rest van de tekst van het volgende liedje tot me doordrong. Iedereen kent het:  

La ballade des gens heureux (Gerard Le Norman)

Notre vieille Terre est une étoile Où toi aussi et tu brilles un peu

Je viens te chanter la ballade La ballade des gens heureux

Je viens te chanter la ballade La ballade des gens heureux

(iedereen blijkt mee te zingen) Maar dan deze regel?

Tu n'a pas de titre ni de grade  - Mais tu dis "tu" quand tu parles à Dieu

Je viens te chanter le ballade…

Je hebt noch titel noch graad, en toch zeg je JIJ als je met God praat…

Dat is blijkbaar geluk! Jij sterveling, mag de Eeuwige gewoon bij de voornaam noemen! Dan hoef je dus nergens en tegen niemand onoverkomelijk tegenop te zien!

Je bent in-gebed; God wat hou ik van dat woord.

Dan laat ik nu het derde liedje horen, over onze Angst voor geluk, gezongen door Wieteke van Dort; tekst is natuurlijk van Willem Wilmink en de melodie van Harry Bannink.

Soms in de nacht, als je naast me ligt, Als je naast me ligt met je jongensgezicht
Dan heb ik je weer zo lief
En ik denk met trots aan ons kleine gezin; En ik denk: Er zit wel samenhang in
Het biedt wel perspectief
Daar komen nare gedachten van: Dat het zo niet altijd maar duren kan
't Is allemaal veel te fijn
Nu lijken er dan geen problemen meer, maar deze kinderen, deze meneer
Zijn te mooi om waar te zijn
Wat maken we misschien nog allemaal mee? Misschien ga jij met een ander in zee
Met een hele mooie vrouw
Of slepende ziekte, of ander kruis komt over de wereld of over ons huis
En wij staan in de kou
Dat denk ik dan, maar de volgende dag geeft een ruzie, die d'r weer wezen mag
Een fraai stuk burengerucht
En al die gedachten, m'n lekker stuk, aan ziekte en ontrouw en ongeluk:
Slaan ratelend op de vlucht..

 

Nou weet iedereen dat ik voor een dienst altijd behalve popmuziek, een gedicht en een religieuze tekst ook een kuntserk cadeau doe. En wel: dit is het zelfportret van Paul Gauguin uit 1889. Ik heb er een credocard van gemaakt (even groot en dik als een creditcard).

Bewaar hem in uw portemonnee bij de pasjes. Pas-jes? Noem het liever een oui-tje.

Of geef hem aan een ander; neem er nog een extra mee als je dat wilt (kinderen delen uit).

Welnu: Gauguin liep depressief te wezen in het landschap van Bretagne; zware pas, zware jas, pet op het hoofd. Petweer, jawel. Verregend, op een miezerige morgen (die zin komt straks terug)..

Dan is er ineens die Boerin vanachter haar hek. Plompverloren sprak ze de woorden: “Bonjour Monsieur Gauguin” (in Bathmen, waar ik woon, zeggen ze : “Goedgoan”: goed gaan; wellicht komt de naam Gauguin daar vandaan). Goedgoan, of: bonjour monsieur Gauguin.

De schilder keek eerst verstoord, niet-begrijpend haar kant op. Wat moet dat mens van me.

Toen is hij de geschiedenis gaan schilderen. Drie maanden heeft hij er over gedaan!

Nu hangt het doek in een museum van Praag en brengt die groet van een vrouw eventueel miljoenen op. Sterker nog, de echo ervan horen wij honderddertig jaren later hier. En misschien dat jullie hem nog verder doorgeven. Opdat we nooit vergeten dat een groet of een bloem, een mailtje of een kaart –

Iemands wereld redden kan. En grote en mooie gevolgen hebben kan.

creditcard, nee: een credocard.

Zingen 479: Aan U behoort: dit is het lied van mijn moeder. Ik herinner me haar, tijdens het aardappels schillen.

Lezen: Marcus 8

 

Preekwoorden.

Vlakbij Zwolle staat de boerderij van een christelijke boer. Op zijn erf een enorm billboard: “Wie in Jezus gelooft, heeft eeuwig leven”.

Op mij komt dat bord vooral dreigend over. Ik heb enorm de pest aan dit soort christendom. Het is namelijk een vriendelijk ogende manier van religieus terrorisme. Sjee! Als er zo’n grote scheiding zou zijn, geef mijn portie dan maar aan Fikkie..! Zo'n God verdient het om gekruisigd te worden.. Jawel.

Nu is er kort geleden een onverlaat geweest, Henk Heideveld, een schilder. Heideveld laat zich inspireren door de Moderne devotie. In een nacht heeft hij de L van leven weggeverfd; waarop wie in Jezus gelooft, Eeuwig Even heeft.

Ik geloof dat Jezus leefde in een eeuwig Even. Niet voorwathoortwat; grenzeloos vertrouwen, eeuwig geluk.

We lazen het verhaal dat we kennen als “De verheerlijking op de berg”. Het verhaal vertelt vooral over de manier waarop Jezus in ons leven staat: In gebed. En de woorden “Dit is mijn geliefde zoon” komt ook voor bij Jezus’ doop.

De existentiele ervaring geliefd te zijn: Dat is het Bijbelse geluk. Maar het gaat dieper dan dat. Het is: Liefde zijn. Transparant. Een met alles. Totally immersed; helemaal ingebed. Geen grenzen; geen naar aandacht hunkerend ego.

Die gelukservaring is goddank niet voorbehouden aan Jezus alleen. Soms, soms heb jij ook ineens de ervaring “ïn-gebed” te zijn. In de natuur; door de groet van een boerin, door de gewaarwording dat jij sterveling gewoon jij tegen de Eeuwige zeggen mag. Extase – buiten je eigen grenzen treden. Enthousiast: vol van God. Bewust-zijn; ingebed. Ik hou van dat woord.

Ik weet van Boeddha. en van alle theorieën over verlichting daar om heen; maar dit: dit is mijn beeld. Geluk, en verlichting, en liefde en bewustzijn - horen bij elkaar.

Bewustzijn hoort er bij; ingebed zijn.

In het verhaal van Marcus komt ook een donkere wolk voor. Net als is het liedje van daarnet “Singing in the Rain”: een donkere wolk, waar ineens een stem uit klinkt.

De “verheerlijking op de berg” – Marcus 9; telkens nieuwe inzichten, en vergezichten.

Want het verhaal gaat gaat over Jezus’ absolute piek-ervaring. Misschien komt Maslov’s  woord zelfs daarvandaan. Jezus’ gelukkigste moment, zijn hoogtepunt. Hier vandaan kon hij de dieptepunten, zijn Exodus aan; door zich dit geluk te her-inneren als zijn wezen, zijn kern.

Jezus heeft dit verhaal zelf niet opgeschreven. Er zijn later mensen geweest die gezien en begrepen hebben, dat Jezus vanuit dit soort ervaringen leefde. Vanuit een verlichtende ervaring leefde hij; bij de doop verbeeld door de duif en de lichtstraal; in het verhaal van vandaag door zijn kleren zo wit te laten worden – als geen wolwasser op aarde ze maken kon. In beide teksten klinkt de zin: “dit is mijn geliefde zoon”. Deze ervaring komt bij wijze van spreken uit de zevende hemel vallen. Dit zinnetje, deze zin IS de zin van Jezus’ leven.  

Wat is dat dan, gelukkig zijn? Wat is het verschil met tevreden?

Tevredenheid kan geluk in de weg staan..! Geluk is nieuw, altijd weer; is avontuur, is lef.

 Deze week heb ik het verschillende mensen gevraagd; ook ben ik bij mijn ouders te rade gegaan. Ik hoorde ongehoorde verhalen..

Geluk blijkt iets te zijn dat je overkomt. Het is niet hetzelfde als “lucky”. Geluk is niet: Mazzel.

Geluk is een intense ervaring, vaak na spanning of angst of dreiging.

Bijvoorbeeld als de angst bestaat om afgewezen te worden. Grote onzekerheid.

Als er dan toch iemand JA tegen je zegt – dan ben je in de zevende hemel.

In de liefde kun je zo gelukkig zijn. Het voelt dan niet als “gelukt”, maar als “genade”.

Geluk voel je na een bevalling. Barensweeën, spanning – en dan: een kind. Ongelooflijk…!

“Surprised by Joy”, heet de autobiografie van C.S. Lewis; verrast door –

vreugde, zou ik liever vertalen.  

Jezus was niet iemand die leefde om tevreden te zijn. Hij leefde voor een hoger doel: waarheid, compassie, integriteit, eenheid, ingebed zijn... Dat maakt een mens kwetsbaar en eenzaam, maar ook ontvankelijk voor – geluk.

 Is dit verhaal echt precies zo gebeurd? Nee hoor. Als dat zo was, dan is het vijftig jaar na het gebeuren opgeschreven.

Het geheugen van de schrijver was ongetwijfeld goed, daar niet van. Maar schrijver Marcus zelf was er niet bij Hij heeft dit verhaal van horen zeggen. Volgens hem waren Petrus, Jakobus en Johannes aanwezig. Is het niet vreemd dat Johannes zelf de geschiedenis niet noemt in zijn evangelie?

De drie leerlingen die Marcus als getuigen aanhaalt, waren in de tijd dat Mattheus zijn evangelie schreef, de drie leiders van de christengemeente. 

De beleving van de leerlingen is veranderd; ook de interpretatie van wie Jezus in wezen is.

Dat nu probeert Marcus met dit verhaal te vertellen. Plus: dat niemand toen het dóór had.

Niemand begreep in de volle breedte wie er tussen hen geleefd heeft. Pas veel, veel later kregen ze dat door, toen alle verhalen verzameld werden. Geluk is voorbij voor je er erg in hebt; een vlinder kun je niet vastpinnen.. En dan: De echo is soms veel luider dan de klap.

 Maar dan nog: kun je dat in-gebed-zijn van Jezus vastleggen? Be-grijpen? Verwoorden? Als Marcus de apostel Petrus, de paus van de toenmalige kerk, het idee laat krijgen om hutten te bouwen – loofhutten – is dat ook zelfspot. Want toen, maar ook nu, moet je weten: Je kan hem niet dogmatiseren, niet inpakken, niet vastpakken, niet be-grijpen;

Geluk: je kan het niet vasthouden. Het is voorbij voor je er erg in hebt.

Ik heb daar eens een lied over gemaakt. Het heet: “er binnen in”, en dit is het laatste couplet:

Ten diepste onverwoordbaar

zingt iets het hoogste lied

een melodie met tranen

te grijpen valt het niet

te vangen noch te vatten

geen regel en geen vuist

je ziet het door de vingers

het waait, het leeft, het bruist:

En alle, alle malen: in weer en tegenwind;

Als alles, alles stil wordt: onverwacht bemind..

Dat “tentjes” bouwen voor De Grote Drie – is een beeldspraak voor onze pogingen om paal en perk, haringen, voetangels en klemmen te maken; vast te houden. Het zal u vast niet veel anders vergaan als mij: je probeert steeds weer hetzelfde voor elkaar te krijgen, de ideale voorwaarden – dezelfde plek op vakantie, dezelfde maaltijd als toen.

Het is belangrijk en de herinnering helpt, maar geluk is altijd anders en altijd nieuw en onvoorstelbaar / onvoorspelbaar.

Elke leeftijd heeft ook zijn eigen soort geluk. We kunnen onze pubertijd met de verliefdheden niet na spelen, hoe we dat ook proberen. Er komt bij voorbeeld het geluk van kinderen en kleinkinderen voor in de plaats, en hoe kleine jongetjes en meisjes dat ook proberen te oefenen:

Er zijn mensen die zeggen dat kleinkinderen het mooiste is: ik hoorde een man zeggen dat hij, sinds hij kleinkinderen heeft, niet meer onzeker is.

Vasthouden kan niet; herhalen komt misschien in de buurt. Maar het verhaal, de liedjes van vanochtend zeggen dat het altijd weer anders is, altijd nieuw.

Daarvoor open staan.. Voor de verwondering, voor het nieuwe, voor het Goede Nieuws..  

 

Dit staat ook zo prachtig in dat misschien wel bekendste gedicht in onze taal: Domweg gelukkig in de Dapperstraat, van J.C. Bloem. Bloem wist, dat de poort tot het paradijs voorgoed gesloten was. Je kunt geen kind meer zijn, de verantwoordelijkheden wogen hem zwaar, ieder ideaal komt bedrogen uit. De Dapperstraat nu is van de lelijkste straten van Amsterdam. En toch: Domweg, en ineens gelukkig.

In het gedicht staan de woorden gelukkig en tevreden beide: Jacques Bloem had het (ondanks zijn fraaie achternaam) niet op met de natuur, en tevredenheid vond hij middelmatig en oppervlakkig.

Maar soms, ineens: is er vreugde. Het overvalt je domweg; bij voorbeeld als je door een raam naar buiten kijkt en de wolken voorbij ziet glijden. Hij loopt verregend door die straat – net als Gauguin - en ineens – het absurde, het mysterie. Bonjour monsieur Gauguin..! En dan, ja: Singing in the rain.. Domweg gelukkig. Je regenjas gaat ervan stralen..

Geluk: niet te begrijpen. Niet te herhalen. Niet in tenten op te bergen. Het is de vrijheid waar je bang voor was, waartegen je je schrap stelde met je haringen en pinnen en tenten - die je ineens aandurft.

Iedere avond voor ik slapen ga lig ik eerst op mijn rug de dag te overdenken.

Wat waren de ogenblikken die er toe deden? Waar was het geluk?

Je moet daar je best voor doen – de dagen tellen, dat betekent: Naar waarde schatten.

Wel en vorige week was ik ineens gelukkig.

Ik heb een vreemde nicht, Joke (die naam alleen al..). Ze is tien jaar ouder dan ik en ligt alleen maar op bed. Ze is erg zwaar: moet met een takel op de WC getild. Joke is overal bang voor, behalve voor haar knuffels; daar heeft ze honderd van op haar kamer staan.

Haar lievelingsknuffel heet: “Lieverdsje”. Het is een hond met flaporen en grote ogen.

En op een of andere manier is Lieverdsje kwijt geraakt. Ik denk omdat het verplegend personeel gruwde van de al tien jaar ongewassen hond en hem een wasbeurt wilde geven die uit de hond gelopen is. Maar Joke was ontroostbaar - en niet te genieten.

Mijn vader en ik – de enigen van buiten die ze wel wil zien – zijn twintig Blokkers, Bart Smits, Bijenkorven en Marktplaats punt NL af geweest. Overal nam ik foto’s van mogelijke alternatieven. Tenslotte heb ik er een gekocht die zacht en lief was; een geel hondje met flaporen; veel jonger, en ook wat kleiner dan de enige echte. Met een kloppend hart ging ik op bezoek.

En wat ik echt niet verwacht had, gebeurde: Joke was op slag verliefd: “Och.. dit is de nieuwe Lieverdsje.. misschien wel zijn kindje..”.

En werkelijk! De tranen sprongen uit haar ogen. En meteen zei ze: “Wil jij GOD danken met ons?”

Dit werd een van de meest gedenkwaardige manieren ooit van mijn ingebed zijn – zij één flapoor, ik de andere, en met onze vrije hand hielden we elkaar vast.

Ik heb hardop gebeden dat Joke weer even lief mocht worden als – Lieverdsje.

Gisteren was het mijn vader’s beurt om bij Joke langs te gaan, en werkelijk: ze was nog steeds even gelukkig met de nieuwe Lieverdsje.

Geluk: onvoorspelbaar. Angst gaat over in een soort van extase.

Domweg gelukkig. Nee: geluk is niet de overtreffende trap van tevreden: tevredenheid staat geluk vaak juist in de weg. 

 Acht dagen nadat Jezus was geboren, op de dag van zijn besnijdenis, mag de blinde ziener Simeon hem vasthouden. En Simeon zei toen net zoiets als Joke zei:

“Nu kunt gij, Heer, volgens Uw woord – Uw dienstknecht laten gaan in vrede”.

De Indianen hadden een spreekwoord: “Het is een mooie dag om door te gaan”. Geluks ervaringen..

Jezus heeft gezegd: “Aanschouw de lelies in het veld – ze zaaien niet en maaien niet, en toch zeg ik U: zelfs koning Salomo in al zijn schoonheid, was niet zo gekleed als dezen hier.”

De boodschap: dat we leren van geluk. Dat we die hoogtepunten, piek-ervaringen durven delen met elkaar. Dat we elkaar daarmee groeten, bijvoorbeeld als we onze bankpasjes pakken en ineens een credocard aantreffen en van de weeromstuit iets aardigs tegen iemand zeggen. Dat we elkaar aankijken en ineens weer durven her-inneren waarom we iets met elkaar begonnen.

Dat we ons in-gebed zijn be..-:

Amen.