Those – dying then, 

Knew where they went –

They went to God’s Right Hand - 

That Hand is amputated now

And God cannot be found - 

The abdication of Belief

Makes the Behaviour small –

Better on ignis fatuus

Than no illume at all –

                                   Emily Dickinson (1830 – 1885)

 Emily Dickinson schrijft gecomprimeerd; wat zij deed is in der daad “dichten”. Ze voegde betekenissen samen (dichten) in prachtige, tot het minimum geslepen vorm. Dickinson woonde in Massachusetts, is haar leven ongehuwd gebleven en zocht bij voorkeur de eenzaamheid op. Haar gedichten zijn onvoorwaardelijk, niet gemaakt om te behagen: Emily Dickinson heeft in haar leven zeven gedichten gepubliceerd onder pseudoniem. Pas rond 1900 werden haar gedichten uitgegeven; in Nederland zijn ze rond 1930 ontdekt door Simon Vestdijk.  Inmiddels heeft ze een grote schare fans, en sinds kort hoor ik daar bij. Bij Jansen & de Feijter heb ik deze week haar verzamelde gedichten gekocht. Het is heerlijk lezen!

Neem het bovenstaande gedicht. Ik zal de betekenis in gewoon proza weergeven: “Als je vroeger stierf, wist je exact waar je heenging: je kwam in God’s rechterhand terecht.. Die hand nu is geamputeerd, en God onvindbaar (witregel). Als je geloof van de troon stoot, ga je je kleinzielig gedragen.. Beter dus een dwaallicht, dan niets om te verlichten”. 

“Ignus fatuus”: dwaallicht. In Salland zijn ze bekend als “Witte Wiev’n”. Natuurlijk is er wel een wetenschappelijke verklaring voor te geven: “fosforiserend licht dat ’s nachts zichtbaar is boven vochtig gebied dat ontstaat door een spontane combustie van gassen uit organische stoffen”.

Altijd jammer, zulke materialistische wetenschap: liefde, geloof en hoop; geesten, schoonheid, het wordt allemaal naar beneden toe geschreven. En dat, terwijl het maar een manier van kijken is, en nog een beperkte ook. Ook jammer, dat er veel religieuze groepen zijn die hun waarheden als wetenschap slijten.

Emily Dickinson verkondigde toen al, dat mensen niet kunnen leven zonder idealen. Sterker nog: zonder geloof raken we ontzield. 

Dit gedicht schiet me te binnen bij het zien van “De man die de hemel meet”, van Jan Fabre. Het Kroller – Muller museum is tot september vol van zijn werk. Dit beeld, meteen bovenop het museum, vind ik een van zijn treffendste: een verzilverde man met zo’n wiskunde meetlat, turend naar het firmament. De aandoenlijkheid van de sterveling, die de eeuwigheid probeert in kaart te brengen..! En tegelijkertijd heeft Fabre hem (ons!) wel op een piedestal geplaatst en verzilverd: leve de mens, hij kan nu eenmaal niet anders. Want als je het niet doet, word je oppervlakkig.

Fabre verhoogt de zinzoekende mens, zoals Eily Dickinson dat ook deed.

In den beginne was er “GOH”. Goh kreeg als kinderen: wetenschap, religie, politiek en kunst. In de pubertijd maken de kinderen ruzie met elkaar. Zo gat dat, zo moet dat. Een eigen identiteit heb je niet zo maar, en zonder wrijving geen glans.

Pas wanneer ze volwassen worden beseffen ze hun herkomst, en hun toekomst.   

Ivo de Jong