“Ginkyo”, noemde meneer De Haas hem. En mijn eigenwijze leraar biologie had gelijk, ook al heeft hij het van een foute democratie verloren: De “Y” in de fonetisch geschreven naam (gin – zilver, kyo – abrikoos) is door de Engelbert Kaempfer, rond 1700 de importeur voor Europa, per ongeluk geschreven als een “G”. Dat wist Gerard Horreüs de Haas. Mijn eerste uur biologie was 1969. Wij, de 13-jarigen, zaten er binnen klaar voor. Een tanige man in een corduroybroek kwam het lokaal in en nodigde ons uit om naar buiten te komen. Daar zagen we Hem. “Een Chinees Japanse kloosterboom,”, legde meneer De Haas uit: “staat meestal alleen, net als een monnik. Kijk naar het blad, er is er geen blad als dat van de Ginkyo. Biloba; tweelobbig. Geen naaldboom, geen loofboom. De oudst overlevende boom op aarde. Bloeide al tijdens de dinosauriërs, 250 miljoen jaar geleden. Kijk, de boom is het bewijs dat als je eenzaam bent, je mooi, oud en sterk kunt blijven”.
Het was zijn laatste jaar als leraar; mijn eerste als leerling op het Gymnasium Celeanum. Ik kwam uit Nunspeet, de rest van de klas van dichterbij. Zij kenden elkaar. Ik was te jong en was inderdaad eenzaam, zonder daar de woorden voor te kennen. Dat “eenzaam en sterk” begreep ik toen dus nog niet. Het symbool drong later tot me door. Toen was De Haas al overleden (1988, hij is 85 geworden) en werd ik dominee, net als De Haas zijn al even flamboyante vader Gerardus. Ook dat drong pas later tot mij door, toen ik boeken van de Zwolse dominee ging lezen. Zijn zoon, mijn leraar, had vaders charisma en een onweerstaanbare zendingsdrang.
De Ginkgo heeft een boodschap.
Sommige gebeurtenissen in je leven komen binnen als zaad, en komen pas veel later tot begrip en tot wasdom. Dus op de laatste dag van augustus parkeerde ik mijn auto voor mijn oude school en bracht ik een bezoek aan de oude boom. Hij stond voor het muzieklokaal en een verdieping hoger voor biologie. Mijn lievelingsvakken. Ik droomde vaak weg, en keek vaak naar buiten. De foto app ik naar mijn partner Sandra (de Haas, maar geen familie). Zij antwoordt dat het deze dag de verjaardag van Goethe is. De Gingko was zijn lievelingsboom. Hij heeft honderden gekweekt en geplant en was net zo’n (levens)versierder als zijn grootste fan, Boudewijn Buch.
Goethe schreef, geïnspireerd door de wonderboom, in 1815 een liefdeslied voor de 30 jaar jongere Marianne von Willemer:
Gin(k)go biloba
Dieses Baums Blatt, der von Osten
Meinem Garten anvertraut,
Gibt geheimen Sinn zu kosten,
Wie's den Wissenden erbaut.
Ist es ein lebendig Wesen,
Das sich in sich selbst getrennt?
Sind es zwei, die sich erlesen,
Dasz man sie als Eines kennt?
Solche Frage zu erwidern,
Fand ich wohl den rechten Sinn:
Fühlst du nicht an meinen Liedern,
Dasz ich Eins und doppelt bin?
Goethe, de man met de twee zielen in zijn borst, met zijn gespleten karakter identificeerde zich met de bi-loba en zocht dikwijls in mooie vrouwen zijn complement of contrapunt. De boom waar Goethe het blad van geplukt had stond in Heidelberg (die staat daar nu niet meer). In de Goethestad Weimar wemelt het tegenwoordig van de Ginkgo’s en Ginkgowinkels. Dit is een van hen die Goethe nog geplant heeft.
Ergens herinnerde ik me, dat de oudste Ginkgo van Europa in Utrecht moest staan, in de oude Hortus. Maar die blijkt tot 2022 gesloten te zijn. Een telefoontje echter opende de poort.
Deze boom is als zaad geïmporteerd rond 1724 door Engelbert Kaempfer (of Kämpfer)(de man van de schrijffout). Hij deed dat in dienst van de VOC. Zo kwam de boom bij Goethe terecht, en bij Darwin, die de boom als een levend fossiel bewonderde. En de boom is een overlever. Beroemd is de Hiroshima Ginkgo. Zelfs nadat een atoombom Hiroshima trof, groeiden er na enkele weken weer bladeren aan de lokale ginkgo-bomen.
De bomen kunnen duizenden jaren oud worden. Ze blijken een verjonging gen in hun DNA te hebben. Vandaar dat zowel zaad als bladeren gebruikt wordt in medicijnen. Ze sterven van de bliksem of van droogte; niet van ouderdom.
In mijn werk als predikant kom ik steeds meer oudere mensen tegen (daar blijf je jong bij!). In Rotterdam Zuid heb ik gespreksgroepen voor mensen boven de 85.
Deze mensen hebben alles overleefd waar ik tegenop zie: sterven, oorlog, ziekten, eenzaamheid, corona, handicaps. En zie: ze blijken over een onvoorstelbare veerkracht te beschikken. “Dat geheim”, vertelt iemand, “ligt in mijn jeugd verscholen: Een meester of juf die mij gezien heeft. Daar groei je van”.
Dat was vijfentachtig jaar geleden en het verhaal komt eruit of het gisteren gebeurd was. Ik vraag de groep naar verhalen over leerkrachten en herinnerend worden er jong en ondeugend van. Mijn eigenwijze leraar De Haas had alweer gelijk.
Het werd een boom van een verhaal.
