Zoals in het gezamenlijke programmaboekje “Ontvouwen” te lezen is, begeleid ik op dinsdagen een bijbelgroep over het evangelie van Johannes. We begonnen met zijn eerste hoofdstuk; we kwamen niet verder dan de eerste regels. Daar heb je meteen je handen en hart aan vol, omdat het zo gelaagd is: het roept grote vragen op, ook aan jou persoonlijk.

Dus probeer ik de oplichtende woorden uit dit evangelie te verwerken in de adventstijd en de komende kerst.

De Kerstavondviering krijgt de titel: “Zicht op Licht”. Dat begin van Johannes: je raakt er nooit ofte nimmer over uitgepreekt; niemand, never nooit niet.

Die ene zin: “Het licht schijnt in de duisternis – maar het duister heeft het niet gegrepen”.

Het is de zin der zinnen. 

Een andere terechte vertaling: “En het donker heeft het licht niet kunnen doven”. Je mag ook vertalen: “Het duister heeft het niet kunnen (be)vatten. Weer andere vertalingen (we nemen allemaal Bijbels mee) lezen: “Begrepen”. De mooiste misschien (Statenvertaling): “Het donker heeft het licht niet overmocht”. Dit zeldzame woord is een import uit het verhaal waarin Jakob het, bij het krieken van de dag, van de engel wint, en hij van Jacob ( = pootjeslichter) de naam Israël (“God’s strijder”) ontvangt, bij het dagen van het Licht.

Hoe dan ook: vertalen doet het origineel tekort, en dat geldt al helemaal bij vertaling van poëzie.

Het licht blijkt van een andere dimensie en met woorden uit het duister valt het licht niet uit te leggen. Johannes blijft met omtrekkende bewegingen proberen te verhelderen wat wonder hem is overkomen. Waarom dat vrijwel niet over te brengen is aan medemensen die aan het donker, aan de zwaartekracht en zwarte kracht gewend - zelfs gehecht zijn geraakt. Het licht: we willen er niet aan. Het voelt bij voorbaar onveilig. We houden het liever onder onze korenmaat (= emmer).

Daniël Berrigan noemde deze menselijke neiging het Licht niet te willen doven: “De schreeuw om gelijke ellende”.

Johannes beweert op zijn tachtigste, na zestig jaar geloofservaring en loutering, als iedereen gestorven of vermoord en hij zelf verbannen is: Dat het Licht in der daad anders, en sterker is - dan alle duisternis bij elkaar. Het Licht is van een andere dimensie. 

Je kunt denken aan de godslamp in de katholieke kerken. Als alles duister is: wat zie je? Het uitsluitende donker, of het ene, kwetsbare lichtje? Wat is sterker in mijn leven, of: waar kies ik voor?

Johannes geloofde dat de Liefde van God alles Licht en lichter maken wil. 

Die Johannes toch! Zoveel donkerte, zoveel duisternis ervaren, en dan toch nog altijd kiezen voor dat Licht dat hij eens, zestig jaar geleden, hij was een jaar of achttien, meemaakte.

Ik vind het een godswonder, dat deze Joodse visserman een Grieks leerde schrijven waar alle taalgeleerden zich over blijven verbazen; dat deze Johannes een boodschap heeft willen doorgeven, een evangelie (= blij nieuws) dwars tegen alle meegemaakte ellende in. Wat een reus.

Wat zou ik dan nog twijfelen, denk ik wel eens. Want dat doe ik terdege. Vandaag is het weer grijs. Het regent, is waterkoud, de hemel is onzichtbaar. Ik ben halverwege in Geert Maks (vaak bittere) pil “Grote verwachtingen”. Bootvluchtelingen, de graaiers bij de banken, de nationalisten, de verongelijkten aan de macht. Ik sla mijn krant open en lees dat tolerantie zijn langste tijd heeft gehad en ik raak bevangen door zwaartekracht en zwarte kracht.  Het donker kan zo maar naar binnen slaan, merk ik. Is het donker slechts de afwezigheid van het licht, of heeft de duisternis ook een eigen identiteit? Het lijkt er soms op dat een duivel inderdaad bestaat.

Ik hunker naar goed nieuws, naar evangelie.

Nederlandse vrijmetselaren leggen in open loge het Eerste Grote Licht altijd open bij het begin van het evangelie van Johannes. Joden en Moslims laten de dag beginnen op de avond, in het duister (vrijdagavond is het Sabbatsavond en dan worden de kaarsen aangestoken).

Wat vind jij? Geloven we daadwerkelijk dat lachen en licht het laatste woord hebben?

Wat trekt per slot van rekening aan het langste eind? Licht, of het donker? Het leven, of de dood?

Dit schrijf ik in deze waterkoude adventsperiode 2019. We steken in onze kerkjes en kerken steeds meer licht aan, naarmate het donker vordert. Dat - is een geloofsdaad. Zoveel geloof heb ik niet altijd. Ik ben dan ook dankbaar lid van verenigingen (kerken) die dit heilige spel traditiegetrouw spelen.

In 1980 las ik, terwijl schoonmakers die graffiti al aan het wegpoetsen waren, op de Berlijnse muur: “Liebe ohne Macht ist stärker als Macht ohne Liebe”.

Ik wil dat nooit vergeten; dat liefde zonder macht sterker is dan macht zonder liefde.

“Licht!” is het allereerste woord dat God roept, spreekt, preekt: juist, als alles duister is. Johannes schreef zijn eerste hoofdstuk met Genesis in zijn hart. “Genesis”, hoor ik mezelf zeggen: “Genees es”.

"Laat mij mijn licht geven”, zegt de ster,

“in het midden latend 

 of het nu helpt

 de duisternis te verdrijven".  

(Tagore)